کانال تلگرام اصالت انسان در قرآن
سیدمحمدباقر تلغری‌زاده ـ در میان متفکران و نو اندیشان مسلمان ایرانی شریعتی نخستین فرد یا دست کم یکی از نخستین افرادی بود که به درستی پی برده بود که فلسفه و علوم انسانی مدرن که روح مدرنیته غربی را نمایندگی می کنند، دیگر درپی اثبات وجود یا عدم وجود خداوند یا به طور کلی امور دینی و ماورایی و متعالی – آنگونه که در فلسفه و کلام قدیم مرسوم بود – نیستند، بلکه مسئله محوری آنها تفسیری است که از جهان و انسان بدست می دهند؛ تفسیری که پایه در خود سامانی انسان و جهان دارد. حجم کثیری از گفته ها و نوشته های شریعتی به مسئله انسان اختصاص دارد. او همه مقولات دینی و اجتماعی را از چشم انداز گونه ای دیگر ازاصالت انسان می نگرد. نگاه نقادانه اش به دین سنتی و سنت های دینی، هنر، تکنیک، علم و همچنین مکاتب فلسفی و سیاسی زمان خود ریشه در همین نگاه دارد: “امروزه من همه چیز را در دنیا از زاویه احساس کمبودی که انسان در عالم می کند، نگاه می کنم و این احساس کمبود در عالم چند احساس در آدم بوجود می آورد…”
محترم رحمانی ـ به نظرلوئیس کوزر:«فهم تاریخ نظریه جامعه شناسی از شناخت یک رشته قضایای صوری وچهارچوب نظری بایسته تراست .برای آن که دانشجومحتوای این قضایاوچهارچوب های نظری رادریابد نخست بایدباآن محیط اجتماعی وفکری زمینه ساز این نظریه ها آشنا شود.»(کوزر۱۳۹۰،ص۱۵). همچنین است که ارزیابی درست اندیشه ونظریه های شریعتی نظیر: امامت ،شهادت و ایدئولوژی بدون فهم زمینه اجتماعی بسیاردشوار وگاه غیرممکن می رسد وامامت به نظریه ولایت فقیه ،شهادت به مبارزه مسلحانه وحتی تروریسم وایدئولوژی به مانیفست برای مبارزه فروکاسته می شود. نقدوکشمکش میان اندیشمندان طبیعت تکثرجوامع در نوع اندیشه ورزی ایشان است وتا جایی که به تصحیح ویا پیشرفت اندیشه یاری بورزد باعث مباهات وافتخاراست اما اگراین کج فهمی ها به ساحت اندیشه ورزی خدشه وارد کند باید درمانی برای آن ها یافت ومباحث انحرافی را به نفع مباحث بنیادین تغییر داد.
احمد علوی ـ مخالفان و موافقان علی شریعتی (۱۳۱۲-۱۳۵۶) از هر طیفی و با هر نقدی به او، انکار نمی کنند که گفتمانی که شریعتی نمایندگی می کرد در بسیج مردمی و حوادثی که به سقوط سلسله پهلوی در سال ۵۷ انجامید، نقش مهمی بازی کرد. هر چند برخی پیامد پیدایش گفتمانی که شریعتی نمایندگی می کرد را گریز از دین می دانند، اما برخی دیگر آن را ستیز با تجدد توصیف می کنند. بر همین منوال، برخی پیامد ظهور این گفتمان در عرصه عمومی را مثبت و برخی دیگر منفی می دانند.در توصیف گفتمانی که شریعتی نمایندگی می کرد هم اختلاف بسیار است. اما پیش و بیش از هر چیز، شریعتی -از یک منظر- یک کارآفرین سیاسی بود چون با ترکیب معین منابع محدودی که در اختیار داشت و علیرغم محدودیت ها و موانع گوناگون توانست کالای سیاسی خود را در عرصه رقابت گفتمانی ایران به بخشی از مخاطبین خود قبولانده، سرمایه اجتماعی انبوهی را فراهم آورد و گروه بزرگی از اقشار گوناگون جامعه و بخصوص جوانان را با گفتمان خود همراه کند.
حسن محدثی ـ در دوره‌ای به‌سر می‌بریم که کشورمان از نظر علمی –دست‌کم در برخی حوزه‌ها- پیش‌رفتی نسبی داشته است. دانش‌گاه‌های ما بسط و گسترش یافته‌اند و بر تعداد افراد باسواد و تحصیل‌کرده به‌نحو قابل توجّهی افزوده شده است. تکثّر فرهنگی و اجتماعی بیش از پیش افزایش یافته است و با ورود رسانه‌های ارتباطی جدید، تفکّر انتقادی بستر مناسبی برای رشد پیدا کرده است. در چنین وضعیتی کنترل آگاهی و دانایی مردمان تا حدِّ زیادی از انحصار نظام سیاسی و برخی گروه‌های فرهنگی نظیر روحانیت، خارج شده است. مردم از طُرُق مختلف می‌توانند کسب آگاهی کنند. در چنین شرایطی دوام مقدّس بودن امور مقدّس کوتاه‌تر است و دیگر امور مقدّس برای همه‌ی ملّت مقدّس نیست. بت‌سازی از شخصیت‌ها در ایران –خواه شخصیت‌های دینی و سیاسی و فکری- بُرد و تأثیر کم‌تری دارد و در هر گوشه و کنار کشور، کسی مشغول نقد یکی از این بت‌ها و مقدّسات گوناگون است.
مرتضی کاظمیان ـ علی شریعتی (۱۳۱۲ تا ۱۳۵۶) را می‌توان از چهره‌های شاخص اردوگاه «چپ مذهبی» در ایران معاصر دانست. او در صف و طیفی قرار می‌گیرد که در دوران مشروطه با افرادی چون میرزا کوچک‌خان جنگلی و شیخ محمد خیابانی، و بعدتر (پس از تکوین دولت ـ ملت مدرن در ایران) با کسانی مانند محمد نخشب و آیت‌الله طالقانی تعریف می‌شود. جریان فکری ـ سیاسی مزبور (چپ مذهبی یا سوسیال دموکراسی دینی)، در سوگیری‌ها و دیدگاه‌ها و کنشگری بخش مهمی از نیروهای ملی ـ مذهبی و نیز طیفی از اصلاح‌طلبان و «سبز»ها، تداوم یافته و متبلور شده است. واقعیتی که به‌دشواری می‌توان نقش موثر دیدگاههای شریعتی را در آن نادیده گرفت.
دکترعلی شریعتی (۱۳۱۲-۱۳۵۶) زاده «کویرِ مزینانِ خراسان» بود، بزرگ شده «مشهد» و برآمده از «شهر شهادت». در نتیجه، حوزه علمیه مشهد نمی توانست نسبت به آرای وی در مورد حوزه های علمیه و روحانیت بی تفاوت باشد. نخستین درس های اسلامشناسی وی نیز در دانشگاه مشهد برگزار شده بود. شریعتی نیز، نه تنها به حوزه های اسلامشناسی که تقریبا در انحصار روحانیت بود وارد شده بود، بلکه نقدهای تند و شدیدی به ساختار حوزه ها و به مرجعیت روحانیت داشت. این پارامترها، دست به دست هم داده بود تا حوزه مشهد نگاه ویژه ای به شریعتی داشته باشد و در برهه ای، نگاه یک طلبه و یک روحانی به شریعتی، می توانست ملاک و معیاری در داوری اجمالی نسبت به مواضع اعتقادی و سیاسی آن روحانی قرار بگیرد. از سویی دیگر، داوری حوزه مشهد نسبت به شریعتی که برآمده از آن شهر بود، می توانست در داوری علمای سایر بلاد نقش مهمی را ایفا کند.
فرامرز معتمددزفولی ـ اکنون پس از چهل سال از فقدان شریعتی در میان انبوه آثار او، کویریات وی را ماناترین و جذاب ترین بخش سه گانه نوشتاری و خطابی او یعنی اسلامیات، اجتماعیات، کویریات می دانند. اگر چه کویریات و نوشته های کویری و گفتگوهای تنهایی را نیز که بررسی می نمایند، بیشتر از هر چیز بر رمانتیسیم و سانتی مانتالیسم آن انگشت می نهند و ادبیت متن! ادبیتی که به سرعت آمادگی دارد تا در خوانش های عرفانی به گزین گویی ها کشکولی مألوف و عادت شده در سنّت ادبی فارسی تن دهد و رنگ بازد. متأسفانه هنوز جز یکی دو اثر معدود و توجه هایی از دیگر متفکران، خوانش کویر و فهم آن در محاق سطحی زدگی به سر می برد و امیدی به درانداختن نگاه جدیدی به این اثر یکتا نیست.
تقی رحمانی ـ شیعه شناسی شریعتی پر مسئله است مانند اندیشه های و ایده هایش چالش برانگیز است. او شیعه علوی را از تاریخ برساخت و نمایان کرد. اما شیعه ایرانی، در دوره صفوی شکل مناسکی و آدابی گرفته است البته با کمک روحانیون .اما توجه شریعتی به شیعه به جای اسلام ، رفرم دینی را ایران بسیار جدی می کند. به هر حال او در اتمسفر شیعه سخن گفت این به معنی شخم زدن میراثی است که ما را احاطه کرده است فارغ از درستی یا نادرستی نظرات شریعتی در باره شیعه مهم توجه دادن و انگشت اشاره به مهم ترین ویژگی مذهبی جامعه ما است. این یادداشت در ۴۰ مین سالگرد وی ارائه می گردد نشان می دهد که اشاره مهم وی به شیعه در آثارش چقدر برای ما ضروری است .
رضا علی جانی ـ اگر فمینیسم و فمینیست را به معنای تمرکز «انحصار»ی بر مسئله فرودستی زنان و تلاش برای رهایی آنها بدانیم، قطعاً شریعتی فمینیست نبود. آگاهی - آزادی‌بخشی زنان «بخشی» از تلاش روشنفکرانه وی برای آگاهی-آزادی‌بخشی به جامعه‌اش بود. او به موضوع و مسئله زنان توجه داشت؛ آنان را می‌دید و می‌خواست دیگران (به ویژه مردان) نیز بدان توجه کنند؛ مخاطب‌شان قرار می‌داد و به آنها آگاهی، انگیزه و اعتماد به نفس می‌بخشید؛ به رهایی‌شان می‌اندیشید و برای آن راه حل می‌داد؛ اما این همه را در کادر یک حرکت عام‌تر برای تغییر اجتماعی می‌دید. اما اگر فمینیسم را تمرکز انحصاری بر رهایی زنان ندانیم، که نباید بدانیم؛ و توجه به تبعیض جنسی و تلاش برای رهایی زنان از ستم‌هایی تلقی کنیم که صرفاً به جرم زن بودن متحمل آن می‌شوند؛ آن گاه قطعاً آرای او دارای مؤلفه‌ها و عناصر جدی و جوانه‌های قابل رویش بسیاری برای رهایی زنان است و اندیشه و فکر و حرکت وی واجد گرایش فمینیستی روشن و صریحی است.
هادی حکیم شفایی ـ به نظر می رسد با بازخوانی هرمنوتیک شریعتی، شاید تا حد زیادی بتوان به یک توافق تفسیری از اندیشه شریعتی در میان موافقان و مخالفان او و میان روشنفکران دیندار و روشنفکران غیردینی، نائل شد. با نگاهی عملگرایانه، کاربردی و رو به جلو، از میان ده ها موضوع و مساله دینی و فلسفی و سیاسی و تاریخی که نسبتی با شریعتی برقرار ساخته اند، بیش از هر چیز می توان از بازگشت نسل امروز به شریعتیِ «نظریه پرداز روشنفکری» سخن گفت. الگوی روشنفکری که او مطرح می کند الگویی است جهانشمول و فراگیر که به نظر می رسد در هر عصر و زمان و جامعه ای، به دور از ذهنیت گرایی انزواطلبانه، قابلیت تاثیرگذاری عملی را بر جامعه داشته باشد و روشنفکران را از تمام طیف های فکری، در جهت توسعه فکری، فرهنگی و سیاسی جامعه همراه و همدل سازد. امروز، نه تنها می توان و ضروریست که از بازگشت به شریعتی سخن گفت، بلکه می توان پروژه روشنفکری او را در همه عرصه های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی بکار بست.
حسن یوسفی‌اشکوری ـ شریعتی و افکار و آموزه هایش (که اکنون در مجموعه آثار ۳۶ جلدی اش به یادگار مانده) به لحاظ موضوعی چندان متنوع و رنگارنگ است که نمی توان آنها را به یک و یا چند موضوع فروکاست ولی در این مقال می کوشم به بعدی از ابعاد فکری و معرفتی و در عین حال اجتماعی و سیاسی او بپردازم؛ بعدی که می پندارم در شرایط کنونی ایران (و حتی جهان) از اهمیت بیشتری برخوردار است. این بعد مهم، اندیشه و آرمان عدالت خواهی و در معنای دقیق تر، برابری طلبی اوست. بدین ترتیب، از منظری که اکنون نگاه می کنم، بر این گمانم که پس از چهل سال، بازگشت به شریعتی به معنای بازگشت به عدالت خواهی است. این مقال در سه فصل سامان می یابد: سوسیالیسم دینی شریعتی، علل انزوای جریان برابری خواه اسلامی در دوران جمهوری اسلامی و در نهایت ضرورت احیای اندیشه عدالت خواهی در شرایط کنونی جامعه ایران.
محمدرضا نیکفر ـدر حالی که بازرگان مشغول برداشت علمی از قرآن است، شریعتی به برداشت برانگیزاننده می‌اندیشد؛ و در حالی که خمینی در انزوای نجف به نظام ولایی می‌اندیشد، ذهن شریعتی متوجه جنبش است نه نظام. او جنبش‌گرایی برای تغییر وضعیت موجود را وارد نواندیشی دینی می‌کند، چیزی که شاخص فصل تازه‌ای در نواندیشی دینی است. بنیان‌گذاران مجاهدین خلق هم جنبش‌گرا هستند و قرائتی که از دین به دست می‌دهند ایدئولوژی‌ای برای تغییر مناسباتی ظالمانه برای رسیدنی به مناسباتی عادلانه است. نواندیشی دینی پیش از آنها از نوع معرفتی بود؛آماج آن دستیابی به علم و پیشرفت بود برای غلبه بر خرافه و عقب‌ماندگی.علی شریعتی به یک ایدئولوژی برانگیزاننده می‌اندیشید و از این رو به اسلام رو آورد که برای او چیز دَم دست تفسیرپذیری بود.
حسین پایا، علی پایا ـ هدف اصلی این مقاله بازسازی بخش هایی از دیدگاههای دکتر شریعتی با نظر به برخی از مسائلی است که برای نسل فعلی مسلمانان اهمیت یافته است. هر نوع بازسازی البته بالضروره گزینشی است. رویکرد دو نویسنده این مکتوب در بازسازی مورد نظر متکی به چارچوب نظری عقلانیت نقاد است. پرسش‌های محوری راهنمای این بازسازی چنین است: با نظر به اهمیت رهیافت عقل گرایی نقاد در مواجهه با مسائل نظری و عملی مهم زمانه کنونی، اگر دکتر شریعتی در میان ما حضور می‌داشت، آیا به عقل گرایی نقاد اقبال نشان می‌داد؟ آیا یک عقل گرای نقاد می‌تواند از میراث فکری دکتر شریعتی بهره مند شود؟
یاشار دارالشفاءـ بالطبع پروبلماتیکی که ذیل عنوان «مسئله دوران ما» تدوین می‌کنیم، ربط مستقیمی به عینکی که از دریچه آن به جهان می‌نگریم دارد. اگر به این شکل صورت‌مسئله را طرح کنیم و آن وقت سرگرم گفت‌وگو با میراث شریعتی شویم، به نظر می‌رسد اندیشه شریعتی بیشتر نقش یک دکور تزئینی را در صورت‌بندی ما ایفا می‌کند؛ چه اینکه خیلی ساده می‌شود گفت چرا جزنی نه، چرا پویان نه، چرا احسان طبری نه، چرا کسروی نه؟! اما اگر بپذیریم که قصد و انگیزه از این گرد هم آمدن عبارت است از «بحرانی‌کردن وضعیت اکنون ما به میانجی اندیشه شریعتی و نیز بحرانی‌کردن اندیشه او به میانجی وضعیت»، در این حالت جدید باید چنین بپرسیم که: «ما امروز در نظر شریعتی چگونه‌ایم؟ در نظر شریعتی زمانه ما چگونه زمانه‌ای است؟»
علیرضا رجایی ـ در روزگاری که از در و دیوار جهان، بحران و آشوب فرو می‌ریزد، به دشواری می‌توان تشخیص داد که کدامیک، مهم‌ترین آنها است. نمی‌توان تردید کرد که در حال حاضر، بحران‌خیزترین بخش جهان، خاورمیانه و شمال آفریقا و تعارض‌های عمیقی است که یک سر آن، روایت‌های تروریستی از هر نوع در اسلام است. میلیون‌ها آواره و هزاران قربانی و ویرانگری‌های بی سابقه، دامنه این بحران را به مرزهایی بسیار فراتر از جهان اسلام نیز کشانده است. با وجود زمختی دردناک این بحران اما قابل حدس است که با گونه‌ای ائتلاف جهانی، سرانجام این صحنه از تاریخ نیز با مصائب بسیار ورق خواهد خورد.
مهدی غنی ـ کویر برای گشت و گذارنیست، نمی توانی ببینی و بگذری. کویر جای ایستادن و خیره شدن به انتهای آسمان و تأمل در برهوت خاک است. درآنجا فقط می‌توانی شاهد تلاقی آسمان و زمین باشی. این هم برای همه کس دیدنی نیست. کتاب کویر شریعتی هم گویی به همان کویر می‌ماند. کتابی که نسبت به سایرنوشته‌ها و گفتارهای شریعتی کمتر خوانده شده است. نمی‌شود آن را ورق زد و خواند. باید در آن ماند و در آن فرورفت. این نوشته تأملی است بر یکی از نوشته‌های شریعتی در کویر: باغ ابسرواتور.
به ماه اذر سال ۱۳۴۶، به خواست زنده‌یاد دکتر علی شریعتی، نخستین دیدار وی با زنده‌یاد جلال آل‌احمد در خانه وی رخ داد. شرح این دیدار را در نوشته «دو روشنگر» آورده‌ام. مشترکات آن دو : یک- هردو پدرانشان از روستا به شهر مهاجرت کرده بودند..؛ یکی از مزینان و دیگری از اورازان ..؛ انعکاس دلبستگی به روستای اجدادی در کویر و در اورازان و نفربن زمین هویداست. دو- پدران هر دو در زی روحانیت بودند. هرچند استاد محمدتقی شریعتی از ان لباس درآمد و به تدریس پرداخت ...؛ وخود از پایه‌گزاران روشنفکری دینی به‌شمار می‌آید.
سعید مدنی ـ بی‌تردید اندیشه شریعتی از پروژه راه سوم به منزله جمع‌بندی نقادانه دو الگوی سوسیالیسم اقتدارگرا و لیبرالیسم فردگرا به جد پشتیبانی می‌کند. به علاوه اگر همه این دغدغه‌های فکری را جستجوی راهی برای رهایی جامعه انسانی از بی‌عدالتی بدانیم شکی نیست که نظام اندیشگی شریعتی حامی پاسخ به چنین دغدغه‌هایی است و هنوز هم آرای وی در نقد نظام لیبرال و مبارزه با نابرابری بسیار راهگشا و کارآمد است و پشتوانه مستحکمی است برای مبارزه با لیبرالیسم و نئولیبرالیسم به مثابه یک کلاهبرداری منفعت‌طلبانه که بر فضیلت نابرابری اصرار می‌ورزد و وعده بهبود وضعیت طبقه متوسط و فقیر را می‌دهد اما از طریق ریزش قطرات ثروت حاصل از رانت‌جویی، انحصار، سفته‌بازی و استثمار دیگران در سطح ملی و جهانی که جز نابرابری، تخریب محیط زیست، بیکاری مزمن و فقیرتر‌شدن فقرا ارمغانی برای جامعه انسانی نداشته است.
فرید خاتمی ـ شریعتی از معدود متفکرانی است که توانایی بالایی برای تولید سوژه و کارگزار اجتماعی دارد، این موضوع در اندیشه شریعتی هم از نظر فرم مطرح است و هم از نظر محتوا.از این نظر مراجعه به اندیشه شریعتی از زاویه ایجاد سوژه اجتماعی که به نفی سوژه فردی منتهی نشود اهمیت دارد. چنانچه این نیم‌نگاه و نیم‌خیز را به سمت گذشته نزدیک بپذیریم در این صورت درباره چگونگی آن و چگونگی خوانش متن شریعتی می‌توان به بحث پرداخت. اندیشه شریعتی در این سطح پتانسیل بسیاری برای وحدت بین این دو نسل و پیوند امر اجتماعی و امر فردی دارد. البته نباید فراموش کرد که این بازگشت به اندیشه شریعتی بازگشتی مشروط است. 
محمد جواد غلامرضاکاشی ـاز دست رفتن جامعه ممکن است این تصور را به ذهن متبادر کند که گویی نگارنده مدعی هرج و مرج تام اجتماعی است. گویی دیگر نمی‌توان با احساس امنیت و آرامش در خیابان قدم زد. گویی همه در کمین نشستهاند تا یکدیگرند را مورد هجوم قرار دهند. اگر عبارت «از دست رفتن جامعه» چنین تصوری در خواننده ایجاد کند، بدیهی است مدعای گزافی است. اگرچه ناهنجاری‌های اجتماعی هست، اگرچه بی‌نظمی‌ها، گسیختگی ساختار خانواده و گسترش فضای بی‌اعتمادی وجود دارد، اما این همه مصادیق، عبارت از دست رفتن جامعه به آن معنای رادیکال نیست.
سوسن شریعتی ـ امروزه موضوع و تعریف فرهنگ (از نوع جهان
عباس منوچهری ـ اهمیت بحث «هویت» در این است که بدون تعبیر یا تفسیری از کیستی انسان اساسا امکان اندیشیدن درباره وضع انسانی – اجتماعی در هر زمان و مکانی ناممکن است. به عبارت دیگر حکمت عملی، که فلسفه سیاسی و آرمان خواهی سیاسی و مدنی از انواع آن هستند و مکاتب مختلف فکری – سیاسی اثر گذار در تاریخ بشر مصادیق آن هستند، بدون انسان شناسی (هویت اندیشی) اندیشیده نشده و نمی توانست بشود. به همین جهت است که تاریخ فکر همیشه پیش از هر چیز به کیستی انسان پرداخته است. برای مثال تفاوت اساسی لیبرالیسم و سوسیالیسم در نهایت به تعابیر متفاوت آنها از انسان باز می گردد.
سیدجواد میری ـ اگر بخواهیم پروبلماتیک اصلی دوران
محمدامین قانعی راد ـ شریعتی تحت تأثیر آموزه‌های پدرش محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی مشهد قرار داشت. این کانون از جنبش ملی کردن نفت حمایت می‌کرد و در فعالیت‌های سیاسی به طرفداری از مصدق مشارکت داشت: «پس از روی کار آمدن مصدق، محمدتقی شریعتی رهبری جمعیتی را بر عهده گرفت که تابلو «شرکت نفت ایران و انگلیس» را از سردر دفتر آن در خیابان طبرسی پایین کشیدند و تابلو «شرکت ملی نفت ایران» را به جای آن نصب کردند»۵. کانون که از مصدق و کاشانی حمایت می‌کرد، در اسفند ۱۳۳۱ در پی رد تقاضای مصدق برای تمدید اختیارات اجرایی‌اش از جانب کاشانی، به عنوان رئیس مجلس، مخالفت خود با کاشانی و حمایت خود از مصدق را اعلام کرد...