«یادوارهی شهید علی شریعتی» عنوان کتابی است که در 94 صفحه توسط انتشارات رسول منتشر شده است. کتاب فاقد تاریخ نشر است، اما بر اساس قراین موجود در سالهای آغازین انقلاب و به فاصلهی اندکی از شهادت شریعتی تدوین و منتشر شده است.
چهار فصل این کتاب عبارتند از: «زندگینامهی مجاهد شهدی علی شریعتی»؛ «گزارش هجرت و شهادت ابوذر زمان»؛ «تحلیلی از دکتر شریعتی دربارهی انقلاب سفید»؛ «گزارشی از بیروت، اربعین شریعتی».
زندگینامهی تدوینشده در این کتاب، روایتی دست اول و کمنظیر از حیات شریعتی به دست میدهد. در این زندگینامه، سیر زندگی شخصی و سیاسی و فکری شریعتی بر اساس گزارشها و مستنداتی که مسلماً از منابع نزدیک به شریعتی گرد آمده، ترسیم شده است. فعالیتهای سیاسی شریعتی در دوران نهضت ملی و نهضت مقاومت ملی و همچنین در دوران دانشجویی در فرانسه به خوبی در این زندگینامه پوشش داده شده است. توضیح سیر تشکیل نهضت مقاومت ملی در اروپا با پیشگامی شریعتی و با استناد به یادداشتهای منتشرنشدهی وی از نوآوریهای این یادواره است. زندگینامهی مذکور، خالی از ایراد هم نیست؛ چنانکه در موضع از «اعتقاد شریعتی به جهاد مسلحانه» (ص. 27) سخن گفته شده؛ حال آنکه میدانیم شریعتی، استراتژی آگاهیبخشی انقلابی را مقدم بر انقلاب سیاسی و جنبش مسلحانه میدانست.
فصل دوم این کتاب که به گزارش هجرت و شهادت شریعتی اختصاص دارد نیز حاوی برخی روایتهای دستاول و کمترشنیده شده از روند تصمیم شریعتی به هجرت است. از جمله در این گزارش تصریح شده که سازمان امنیتی ملی (ساواک) وقتی در تحت فشار قرار دادن شریعتی از طریق دستگیری و زندان و شکنجه ناکام ماند، تصمیم به تشکیل «کمیته تحقیق شریعتی» به ریاست حسینزاده (بازجوی معروف ساواک) و «شرکت کسانی چون سرهنگ دهدشتی و دهنفر از محققین! و متخصصین! و علمای برجسته! منجمله احسان نراقی، ثابتی، نیکخواه، خواجهنوری، سید مرتضی جزایری» میکند تا «به قول خودشان به طرز علمی با مسئلهی علی برخورد کنند». بر اساس آنچه در این گزارش آمده، پس از وساط انقلابیون الجزایری برای آزادی شریعتی و ناگزیری رژیم شاه از رها کردن وی از بند، «حسینزاده در موقع آزادی علی از زندان به وی گفت: "حال که از زندان آزاد میشوی، بهتر است به کناری بنشینی و به کار تحقیق بپردازی و در این زمینه با احسان نراقی میتوانی کار کنی. چون او آدم فهمیدهای است" ... نراقی پیشنهاد همکاری کرد، اما علی آن را با صراحت رد کد و به کار خود مشغول شد». توضیح جزئی روند خروج شریعتی از کشور، بخش دیگری از این گزارش است که دقت در آن بیانگر آن است که نویسندگان گزارش از مستندات و گفتههای دست اولی برای تنظیم گزارش بهره جستهاند.
فصل سوم این کتاب، مقالهای است از شریعتی که تحت عنوان «تحلیلی از دکتر شریعتی دربارهی انقلاب سفید» در کتاب منتشر شده است. این تحلیل کوتاه، در واقع یکی از یادداشتهای شریعتی در دوران جوانی وی بوده است در حال حاضر در آثار گونهگون منتشر شده و در دسترس است.
فصل پایانی کتاب، «گزارشی از بیروت، اربعین شریعتی» است که حاوی سخنرانیهای امام موسی صدر، یاسر عرفات و پیام موجز احسان شریعتی در مراسم چهلم شریعتی در لبنان است؛ مراسمی که بر اساس این گزارش 5000 نفر در آن شرکت جسته بودند. سخنان امام موسی صدر در جو و فضایی که به ویژه در نهاد روحانیت علیه شریعتی برساخته شده بود، حاوی تاییدات صریح و محکمی نسبت به اصالت تفکر شریعتی است:
- «چون خوب به افق مینگریم میبینیم که مردی به نام دکتر علی شریعتی ظاهر شده است که میتواند بهخوبی انقلاب اصیل، افکار اصیل و ایدئولوژی اصیلِ این آسمان و زمین را بیانگر باشد. بنابراین، او برای ما ثروتی است که با هیچ قیمتی تعویض نمیشود. از افکار بزرگ و اصیل او استفاده میکنیم و به او احترام میگذاریم. افکار او توانسته تجربه عظیم تاریخی ما را که تاریکیها را به نور و کفرها را به ایمان و پراکندگیها را به هماهنگی تبدیل کرده است، نشانمان دهد. کلمات دکتر علی شریعتی با تمام وضوح ثروت عظیمی در مقابل ما میگذارد. ما به او احترام میگذاریم، ... ما به فتح و دکتر شریعتی احترام میگذاریم، زیرا آنها تغییردهندگانی هستند که به ایدئولوژیِ اصیلِ خود تکیه کردهاند. آنها را، بنا بر اصطلاح قرآن، کسانی میدانیم که بر صراط مستقیم حرکت میکنند، نه آنان که «المغضوب» بر آنها حاکم است و نه آنان که در سِلکِ «ضالّین»اند. احترام دکتر شریعتی برای اصالت فکریِ اوست. او و کسانی که این راه را میروند، میتوانند نیروهای عظیمی را برانگیزانند که در حال حاضر در جهان راکد مانده است. بسا نیروهایی که در مساجد و معابر و دکانها و در کوچهپسکوچههای زندگی راکد و مهمل ماندهاند، بتوانند این افکار را از حالتِ فکریِ صرف به در آورند و از آنها نیروی عظیمی بسازند ... که تسلیم نمیشوند، فرار نمیکنند و اعتراف به ضعف و ورشکستگیِ سیاسیِ خود ندارند، بلکه برای تغییر، با روشِ اصیل، تلاش میکنند».
یاسر عرفات نیز در سخنرانی خود خطاب به پوران شریعت رضوی چنین میگوید: «ای خواهر من! دکتر شریعتی یک مبارز ایرانی و یک مجاهد این منطقه نبود، او مجاهدی بود فلسطینی، لبنانی و جهانی». جملهای که به روایت گزارش مذکور با تشویق حضار مواجه میشود.
میانهی فصول یادنامه، تصاویری از شریعتی و مراسم بزرگداشت وی نیز منتشر شده که بر جلوهی بصری یادنامه افزوده است.
- کمال رضوی